Ακταίο - Φιλάγρα
Την Κυριακή 1/9/2013 ο ΣΠΠΕΝΚ οργάνωσε πεζοπορία από το Ακταιο στη Φιλαγρα με τη συμμετοχή 20 μελών και φίλων του Συλλόγου. Με τις πεζοπορίες ο Σύλλογος θέλει να δώσει την ευκαιρία σε όσους ενδιαφέρονται να γνωρίσουν την ξεχωριστή φύση της Καρυστίας καθώς και τα έργα του παραδοσιακού πολιτισμού και τα ερείπια των περασμένων εποχών.
Η διαδρομή με το αυτοκίνητο από το Στενό μέχρι το Ακταιο έχει μια εντυπωσιακά πυκνή δασική βλάστηση απο άριες, πουρνάρια και ρείκια. Τα σκόρπια σπίτια του χωριού μοιάζουν να κρέμονται πάνω απο τη απότομη ακτή με τη θάλασσα πάντα να βουίζει ανήσυχη.
Η πεζοπορία ξεκινά απο το εκκλησάκι της Κοίμησης της Θεοτόκου πάνω σε ένα ξεκάθαρο μονοπάτι που κατηφορίζει προς την ακτή με κατεύθυνση προς το Γιαννίτσι. Η πλούσια βλάστηση και το γαλάζιο της θάλασσας στο βάθος πλημμυρίζουν τα μάτια. Σύντομα συναντάμε μια παλια μισό ερειπωμένη αγροικία στην τοποθεσία Αφράτι και λιγο παρακάτω ενα αλώνι που μοιάζει σαν μπαλκόνι πάνω απο τη θάλασσα. Το μονοπάτι συνεχίζει κατηφορικά και λίγο παρακάτω βρίσκεται μια πηγή με στέρνα. Οι παλιοί αγρότες είχαν φτιάξει πεζούλες που κάποτε καλλιεργούνταν δημιουργώντας ένα παράδεισο μέσα στο άνυδρο τοπίο. Πιο μακριά από το μονοπάτι διακρίνουμε ελάχιστα καλύβια βοσκών που ακόμη διατηρούν τη χωμάτινη στέγη τους και εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται.
Μετά την πηγή σε μικρή απόσταση συναντάμε την βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Θεολογου που στέκεται σαν κομψοτεχνημα μέσα στο σιωπηλό τοπίο. Ο ναός έχει κτιστεί πάνω στα χαλάσματα παλαιότερης ομώνυμης εκκλησίας που χρονολογείται στα χρονια της Φραγκοκρατιας. Ο αρχικος ναος ηταν μεγαλυτερος από το νεώτερο και είχε τρούλο, κάποια χρονική στιγμή φαίνεται ότι ερειπωθηκε και οικοδομήθηκε από την αρχή πιθανότατα στα χρόνια της τουρκοκρατιας και πιο πρόσφατα το 1944. Η ύπαρξη ενος βυζαντινου ναού μέσα στην ερημιά εξηγείται ίσως από το γεγονος οτι η περιοχή γύρω από το Γιαννίτσι (Ιωαννίκιον) παρουσίασε θρησκευτικη δραστηριότητα στα πρώιμα βυζαντινά χρόνια και είχε γινει πόλος έλξης μοναχών. Απο τον αρχικό ναό σώζονται μόνο τα θεμελια της αψιδας του ιερου και ορισμενοι λίθοι στους πλάγιους τοίχους. Η τελευταία ανοικοδόμηση του ναού, που βλέπουμε σήμερα σχεδόν ατόφια εκτός από τις πόρτες, έγινε με πιο πενιχρά μέσα, μερική χρήση πλινθων του παλιότερου ναού και σχιστολιθους της περιοχής. Οι λαϊκοί κτίστες του 1944 με επικεφαλής τον Ανδρέα Ρεγκούκο από το Μελισσώνα ακολούθησαν το σχέδιο ενός σταυρεπιστεγου ναού στην κατοψη, ενώ στη στέγη τοποθέτησαν μία τρουλοκαμάρα. Η επιλογή ήταν τολμηρή αφού οι τρουλοκάμαροι ναοί στην Ευβοια δεν συνηθίζονταν και συνδέουν χρονικα τους ναούς με τρούλο και τους σταυρεπιστεγους. Εσωτερικά στους τοίχους διατηρούνται ενδιαφέροντα ζωγραφικά σχέδια λαϊκής τεχνοτροπίας. Η σύμπτωση της επισκευής του 1944 με την απελευθέρωση απο τους Γερμανούς οδηγεί στην υπόθεση ότι η επισκευή έγινε πιθανώς ως εκπλήρωση κάποιας υπόσχεσης ή τάματος.
Πίσω από το ιερο του ναου ξεκινάει ενας χωματοδρομος που οδηγεί στο βραχώδες ύψωμα της Φιλάγρας που κυριαρχεί στο τοπίο. Η ανάβαση στη Φιλάγρα γίνεται απο ένα ανηφορικό μονοπατι που ξεκινάει απο το δρόμο προσβασης που κυκλωνει το απότομο ύψωμα. Η θέα απο ψηλά ( 300μ.) ειναι πανοραμική προς τη θάλασσα, την ανατολική ακτή της Εύβοιας και τα βουνά γύρω από το Γιαννίτσι. Την εκπληκτική θέση του ύψωματος και τη φυσική οχυρωση που προσφέρουν οι γκρεμοί χρησιμοποίησαν απο την αρχαίοτητα μεχρι και την εποχή των Οθωμανων οι εκάστοτε κυρίαρχοι του νησιού. Στην νότια πλευρά διακρινονται ακόμη τα τειχη του κάστρου. Η ονομασία Φιλάγρα προέρχεται από το όνομα Φυλάκτρα γιατί το οχυρό έλεγχε αποτελεσματικά τη θάλασσα της νοτιοανατολικής ακτής της Εύβοιας και επικοινωνούσε κατόπιν με σήματα με τα κάστρα της Καρύστου και των Στύρων μέσω ενδιάμεσων οχυρών. Η νοτιοανατολική ακτή της Εύβοιας ήταν γνωστή στην αρχαιότητα ως Κοιλα της Εύβοιας που οφείλουν την ονομασία τους μάλλον στο κυρτο σχήμα της νοτιοανατολικής ακτής της Εύβοιας παρά στην ύπαρξη κάποιου λιμανιού. Τα Κοίλα της Εύβοιας αναφέρονται απο πολλούς συγγραφείς της αρχαιότητας με δέος για τους δυνατούς επικίνδυνους ανέμους που προκαλούσαν ναυάγια. Η Φιλάγρα κατά περιόδους στο μεσαίωνα υπήρξε ορμητήριο επαναστατών ή πειρατών για επιδρομές κατά των κάστρων της Καρύστου και του Αρμενου. Απο το κάστρο ξεκινάει υπόγεια στοά που καταλήγει στη θάλασσα. Κατά το μύθο οι Τούρκοι για να καταλάβουν το κάστρο απείλησαν μια νεαρή γυναίκα που έπλενε τα ρούχα της στο ποτάμι να τους υποδείξει την μυστική διόδο και ετσι κατέλαβαν το κάστρο. Αφού λοιπόν δεν τους παραδόθηκε από τους Φράγκους όπως η υπόλοιπη Εύβοια μετά την άλωση της Χαλκίδας (1470), πιθανότητα να το κατείχαν πειρατές. Εκτός όμως από οχυρό, η Φιλάγρα ήταν και ιερό μέρος όπου γίνονταν παγανιστικές τελετές για τον κατευανασμό των δυνατών ανέμων. Σήμερα υπάρχουν δυο εκκλησάκια.
Για την επιστροφή ακολουθήσαμε την ίδια διαδρομή. Η πεζοπορία ολοκληρώθηκε με άνεση σε 3 ώρες.
Πηγές:
Χ. Φαράντος, Ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, Ευβοϊκά Χρονικά
Στ. Παπαμιχαήλ, Τοπωνύμια και ακτωνύμια του Καβοντόρου, Ευβοϊκά Χρονικά
W.P. Chapman, Karystos: City-state and Country Town
.
